Ga ik hier wat over schrijven? Het heeft mij zo geraakt dat ik amper besef hoe hier mee om te gaan. Ik ben er gewoon nog stil van. In gedachten zit ik - van dat wat ik gezien heb - een beetje na te denken, te vergelijken met o.a. het tien jaar geleden gespeelde Oud Zeer, of eerder al eens De Zomer Van ’45 en Anne Frank natuurlijk. Maar dit… ja dit is zo anders. Een gebeurtenis uit de Tweede Wereld Oorlog vanuit een invalshoek waar ik nog nooit ook maar iets over gehoord heb. mijn eerste gedachte is er een van: man wees blij dat je het er levend van afgebracht hebt, maar als je er in zit zoals Salamon Perel het zelf bij de psychiater verwoordt, dan zet het je wel aan het denken. Na afloop vertelde ik Joop dat ik echt helemaal sprakeloos ben over wat ik heb gezien. Ja zeg maar gerust wat ik heb mogen beleven, mogen ervaren. Dit was zoveel méér dan een avondje toneel kijken. Echt sprakeloos dus, maar vervolgens heb ik daar in ’t Buurtschapshuus nog wel dik vijf kwartier met spelers en andere betrokkenen mogen napraten over allerhande details rondom deze opvoering. Een decor die er op het eerste gezicht wat vreemd uitziet, maar waar, zo blijkt in het verloop van de voorstelling, heel goed over nagedacht is. De plek van het heden – de spreekkamer bij de psychiater – en een plek uit het verleden, als Jupp bij de Familie Schmidt en daar tussen ergens in de hoogte een plek voor de beelden uit het verleden waar Sally nu zo mee te stellen heeft en dan onderaan die trap waar Jupp zich zo heel kwetsbaar en schuldbewust neerbuigt, overtuigd dat zijn ouders dit hem nooit zullen vergeven; verraad aan zijn eigen volk! Coen en Jos die licht en geluid verzorgen zijn zeer alert om precies op het goede moment de juiste plek te accentueren. Heel even moest het gordijn dicht omdat een microfoon/zender het liet afweten en vervangen moest worden. Deze onderbreking gebeurde heel professioneel en had geen enkele nadelige invloed op de beleving van de voorstelling. Hulde daar voor! En als we het dan toch over het licht en geluid hebben moet ik Udo in die scene als Spreker ook even noemen. Op deze wijze in beeld gebracht, met dat speciale geluid, nou dan komt er wel even wat binnen, heel indrukwekkend, bij het griezelige af gewoon. Eerst even wat over het verhaal. De rode draad in het verhaal is het gesprek in 1998 van Salomon Perel met Dr. Heinz Tauber, de psychiater. Je merkt meteen dat dit ook al weer meer dan 25 jaar geleden is gebeurd. De rust van de dokter, de tijd die hij er voor nam, dat kennen we al lang niet meer. Het belletje naar de assistente dat zij alle verdere afspraken voor die middag moest afzeggen, vond ik in eerst instantie wat te afleidend en onnodig voor verloop van het verhaal, maar bij nader inzien toch ook wel een goed moment om te laten zien hoe ontzettend betrokken deze arts was bij het relaas van deze patiënt. Ook is heel mooi te zien hoe het ongelofelijke grote respect - wat de jonge Sally voor zijn ouders heeft - hem later zo opbreekt. Omdat hij door een verwarrend moment zich als een nazi kon doen voorkomen en daarmee zijn eigen leven wist te redden, maar geestelijk steeds verder in de knoop raakt, júist door die liefde voor zijn ouders. Want in de ogen van die ouders was hij een verrader, zo vond hij zelf. En dan wordt vervolgens de strijdt tussen de oude jood Salamon die hij nu in ’98 is en de jonge nazi Jupp uit het verleden steeds heftiger, wie is hij in werkelijkheid? De fam. Schmidt, daar was hij veilig… totdat de natuur zijn werk gaat doen! De twee jonge mensen beginnen elkaar méér dan alleen maar aardig te vinden. Maar Jupp is door zijn jood zijn al wel min of meer voor het leven gebrandmerkt. Als zijn Joodse besnijdenis bekend wordt zal het wel zijn einde betekenen. Ik vind dat dit onderdeel in het verhaal een beetje overbelicht wordt. Natuurlijk, het is een belangrijk feit, maar in die tijd was het nog heel ongebruikelijk dat die jongeren zo maar even samen naar boven konden. Maar het geeft meteen wel een signaal naar de maatschappij, voor een discussie in hoeverre mensen het recht hebben om andere mensen -zeker als ze zelf nog heel wilsonbekwaam zijn – voor het leven te ‘brandmerken’ met welke ingreep dan ook. Sommige volkeren passen ook nog de vrouwenbesnijdenis toe, maar gelukkig wordt dat al minder. De spelersgroep die bij ’t Buurtschap doorgaans het podium betreedt (naast de vele mensen die buiten het podium actief zijn) bestaat heel vaak uit een mix van spelers die al jaren op de planken staan, met ook nieuwe jonge talenten. En dat zorgde ook dit keer weer voor een hele positieve uitstraling. Want hoe je het ook wend of keert, het is een pittig en zwaar stuk, maar als zo’n jong meisje (heel spontaan gespeeld door Simone) bij de familie Schmidt dan aan het woord komt is dat best wel verfrissend, en noodzakelijk ook. Als ze dan dingen zegt waar zij zelf amper de impact van inziet, zoals die opmerking dat niet Hitler de oorlog begonnen was, en dat die Joden wel aangepakt moesten worden, krijg je pas echt goed in de gaten in wat voor omgeving Jupp was beland. Doordat zij die opmerking maakte zie je dat haar naïveteit maakt, dat ze ook in die waanzin meeloopt. Had haar moeder dat allemaal gezegd, dan had het een hele andere betekenis gekregen. Maar haar moeder (met veel rust gespeeld door Emma) wist wel beter, zij had Jupp ook wel door. De gewone Duitse burgers had toen ook geen keus, maar de Duitse jongens kwamen bij de Hitler-Jugend, dat was andere koek. Ciska, Dolf, Jeroen en Daan speelden als ouders, broer en kampsoldaat de overige ondersteunende rollen. Duidelijk, overtuigend en met veel respect voor de personen die ze spelen. Na afloop deelde ik Eline (de souffleur) mede dat ze een goede duidelijke stem heeft. Ik schrok van mijzelf met zo’n opmerking, want eigenlijk wil een souffleur helemaal niet door het publiek gehoord worden, maar ik bedoelde het anders. Alle tekst in het script is vooraf helemaal onder een vergrootglas bekeken. Elke zin moet kloppen, helemaal afgestemd zijn op de inhoud en uitwerking van het verhaal. De regisseur (Richard) wil dat er een zeer strakke spanningsboog ontstaat tussen dat wat er op het toneel met de uitvoering wordt gebracht en wat er door het publiek wordt opgenomen. En dat is hem bijzonder goed gelukt. Er mag dan ook geen enkel ander woord tussendoor komen - wat toch gemakkelijk kan gebeuren wanner de volgende zin even niet te binnen wil schieten. Bij een luchtiger stuk zoals een blijspel, een openluchtspel o.i.d. dan komt dat niet zo precies, als de show maar door kan gaan is het prima. Maar hier bij Je Zult Leven, kan één verkeerd woord of een vervormde zin een catastrofale gevolg hebben. Daarom was dit keer de rol van de souffleur echt een inspannende hoofdrol, althans zo zie ik het, en zo zag ik het ook gebeuren in de 2de voorstelling, die op 21 maart. Echt super gedaan! Een voortreffelijke glansrol was er voor Bas, de jongere Sally zeg maar. Hij moest, regelmatig met veel emotie in zijn rol, een beeld neerzetten van Salamon in die oorlogsjaren en kort daarna. Laten zien waar de Salamon van nu mee worstelt, als Jupp een nazi, verraad aan zijn eigen volk! Bas speelde die rol, met een natuurlijke emotie helemaal in de geest van Jupp. Echt kippevel! Wat mij ook raakte was de ongelofelijke stilte in de zaal tijdens de voorstelling iedereen zat echt muisstil ingespannen te kijken. Eigenlijk onvoorstelbaar dat je die spanningsboog zolang overeind kunt houden, daar deden twee pauzes en een technische storing niets aan af. Bijzondere voorstellingen zoals een openluchtspel of zoiets als Kees de konijnenkoopman - met die leuke liedjes - bezoek ik wel eens vaker dan éénmaal, gewoon om dat er zoveel te zien is wat je in een keer niet allemaal op kunt nemen. Maar deze voorstelling ga ik beslist niet nog een keer bekijken, want deze was zo bijzonder, zo ontzettend mooi. Dat plaatje wat ik er nu over in mijn hoofd heb; het verhaal, de uitvoering en de gesprekken nadien, dat wil ik mij door niets meer laten verstoren. Twee rollen heb ik nog niet genoemd, de psychiater (op gepaste wijze door Jeroen gebracht) die op een geduldige en overtuigende wijze echt een luisterend oor wil zijn voor zijn patiënt met dit wel heel bijzondere verhaal. En last but not least: Salamon. Ik heb begrepen dat deze man – die nog niet zo lang geleden overleden is – elders in den lande zelf zijn eigen verhaal ook op het toneel heeft gezien. Prachtig om te horen. Volgens het boekje is de rol van Salamon gespeeld door Joop, maar daar geloof ik dus helemaal niets van! Want dit verhaal – een waar gebeurd verhaal uit de Tweede Wereld Oorlog – kan toch alleen met zo’n passende stem en zo’n uitstraling, zo overtuigend, gevoelig en betrokken gebracht worden, door Salamon zelf. Dan kan het toch niet anders zijn, dan dat het Sally zelf moet zijn geweest die ik 21 mrt op het toneel zag……